Podstawy Linuksa

By zacząć sprawnie korzystać z linuksowego systemu operacyjnego, skupiamy się na obsłudze konsoli. Zaczniemy od tego, ponieważ obsługa części okienkowej systemu jest intuicyjna, natomiast prawdziwa moc paradygmatu uniksowego skoncentrowana jest w możliwościach konsoli.

Skoncentrujemy się na trzech aspektach konsoli:

Poruszanie się po systemie plików,
Poznawanie i przypominanie sobie komend,
Zaawansowane: sudo, wyszukiwanie plików i tekstu, instalowanie pakietów oraz wyłączanie komputera.

Czas potrzebny na wykonanie poniższych ćwiczeń to 45-70 minut.

1. Poruszanie się po systemie plików

Wyswietl aktualna ścieżkę: pwd,
Stwórz katalog notatki: mkdir notatki,
Zmień aktualny katalog na notatki: cd notatki,
Wyswietl ponownie aktualna ścieżkę: trzy razy strzałka w górę,
Wyswietl zawartość aktualnego katalogu: ls,
Stwórz plik podstawy: touch podstawy,
Wyswietl ponownie zawartość katalogu: dwa razy strzałka w górę:
Otwórz plik podstawy do edycji: vi podstawy,
Przejdź do trybu wprowadzania: klawisz [i],
Wpisz treść pliku: "Tutaj mogę wpisywać moje notatki.".
Zapisz plik: klawisz [Esc], a potem wpisujemy dwukropek oraz litery w i q; razem: :wq (pojawi się na dole ekranu).
Sprawdzamy, czy treść pliku została zapisana poprawnie: cat notatki
Otwieramy plik w domyślnym edytorze graficznym: xdg-open notatki
Wychodzimy z edytora przyciskiem x na pasku tytułowym okna.

2. Poznawanie i przypominanie sobie komend

Sprawdź, jakie komendy w systemie wywołują kompilator: apropos compiler,
Wyświetl podręcznik polecenia gcc: man gcc,

Szukaj słowa "example": klawisz [Esc], potem klawisz /, następnie wpisujemy "example" i wciskamy [Enter].

Wyświetl podręcznik mechanizmu pomocy: man man
Wyświetl podstawowe komendy dostępne w bieżącej konsoli: help

O każdej z tych komend można poczytać wpisując man <komenda>

3. Zaawansowane: sudo, wyszukiwanie plików i tekstu, instalowanie pakietów oraz wyłączanie komputera.

W Linuksie do uruchamiania akcji z uprawnieniami administratora - użytkownika o nazwie root - używamy komendy sudo, co związane jest z frazą "(as) SUperuser DO...".

Aby uruchomić coś z tą komendą wpisujemy sudo <polecenie>, na przykład sudo shutdown now aby wyłączyć komputer.

Zanim będziemy mogli korzystać z tego polecenia musimy je uaktywnić dla naszego użytkownika wpisując su usermod -a -G sudo <nazwa_użytkownika>, które to polecenie musimy potwierdzić hasłem użytkownika root. Po tym skonfigurowaniu komputera możemy teraz korzystać z komendy sudo potwierdzanej już nie hasłem root-a, lecz naszym własnym.

Musimy się teraz wylogować by wprowadzić zmiany. Po przelogowaniu, możemy sprawdzić, czy sudo pozwala nam już na uruchamianie komend jako root:

Wpisujemy whoami, gdzie powinniśmy zobaczyć nazwę naszego użytkownika,
Wpisujemy sudo whoami oraz hasło naszego użytkownika i powinniśmy zobaczyć odpowiedź: "root".

Szukanie plików

Przechodzimy do katalogu, w którym będziemy szukali, a następnie wpisujemy:

By wyszukać po nazwie: find . -name <słowo_z_nazwy_pliku>
By wyszukać po słowie w pliku: grep -rnw . -e <słowo_w_treści_pliku>

Ciekawe: wielkość znaków w całym Linuksie jest rozróżniana - Notatki i notatki to dwa różne pliki i mogą znajdować się w tym samym katalogu. Windows, dla porównania, traktowałby obydwie te nazwy jako warianty nazwy tego samego pliku.

Instalowanie pakietów

Wpisujemy sudo apt update dla zaktualizowania lokalnego indeksu pakietów, a następnie sudo apt install <nazwa pakietu>. Aby wyszukać dostępne warianty pakietu wpisujemy: apt search <słowo_z_nazwy_pakietu>.

Wyłączanie komputera

By wyłączyć komputer z konsoli, wpisujemy: sudo shutdown now. Aby zrestartować, wpisujemy: sudo reboot now.

Podsumowanie i dalszy rozwój

Celem Linuksa jest bycie systemem przydatnym w praktyce. Im więcej go używamy do codziennych zadań, tym szybciej nabieramy w nim płynności.

Drugim ważnym aspektem rozwoju w pracy z Linuksem jest wprawa w pisaniu na klawiaturze, która znacząco poprawia komfort korzystania z tekstowej w naturze konsoli.

Wprawa ta przychodzi z czasem, chociaż wiele satysfakcji daje umiejętność pisania przy użyciu całej dłoni, rytmicznie i bezwzrokowo. Można się tego nauczyć z wieloma darmowymi programami dostępnymi online, choć funkcjonalnością wciąż dominuje - po wielu latach od jego wydania - program Mistrz Klawiatury od firmy Nahlik Soft [^1].

Dobrą bezpłatną opcją, dostępną wprost w przeglądarce internetowej, jest kurs "Pisanie bezwzrokowe" [^2]. Brakuje mu jednak wyraźnego akcentu na rytmiczność naszego pisania raczej, niż na jego szybkość. Naciskanie klawiszy w równych odstępach czasu w dłuższej perspektywie dodaje wiele do komfortu i jakości naszej pracy - ale akurat tego aspektu możemy przypilnować sami.